'Veilig bij jezelf': recensie door psycholoog

Psycholoog Ria Lauwers schreef een recensie van 'Veilig bij jezelf' voor Kompas, het vakblad voor therapeuten. De ingekorte versie van deze recensie werd recent gepubliceerd, dit is de originele versie.

𝗪𝗜𝗘 𝗦𝗖𝗛𝗥𝗘𝗘𝗙 𝗛𝗘𝗧?

Fleur van Groningen is van vele markten thuis: ze is journalist en columnist voor Psychologies Magazine. Ze maakte podcasts voor De Morgen en heeft een online platform voor mentaal welzijn, zelfontwikkeling en zingeving: www.zelfkennis.org. Tevens is ze ervaringsdeskundige inzake hoogsensitiviteit en trauma en een veelgevraagd en geprezen publiek spreekster. Met 'Veilig bij jezelf' is ze inmiddels aan haar achtste boek toe, nadat ze eerder bestsellers als 'Leven zonder filter', over haar ervaring met hoogsensitiviteit, en 'Voelen zonder filter', over helen van trauma, schreef.

𝗪𝗔𝗔𝗥𝗢𝗩𝗘𝗥 𝗚𝗔𝗔𝗧 𝗛𝗘𝗧?

De inleiding neemt je meteen mee naar de kern van de zaak: veiligheid. Veiligheid besteed je best niet volledig uit, heeft de auteur geleerd. Ze is het ermee eens dat veiligheid iets is dat anderen aan ons moeten bieden. Maar net daar loopt het al te vaak spaak: onze ouders, onze omgeving slagen daar niet altijd genoeg in, waardoor er een tekort ontstaat. Onze afhankelijkheid van de veiligheid die anderen ons bieden, kan ook te grote proporties aannemen en ons onderdanig of volgzaam maken.

De oplossing tegen die al te grote afhankelijkheid ligt in het zelf meer verantwoordelijkheid nemen door te onderzoeken wat jouw noden zijn, welke tekorten je meedraagt en hoe je daarmee rekening kan houden. Daardoor versterk je de relatie met jezelf en maak je die veiliger. Pas wanneer je je met jezelf kan verbinden is een diepere verbinding met anderen mogelijk.

In de hoofdstukken die volgen wordt teruggegaan naar wat de auteur treffend “de wortels van je onkruid” noemt: de erfenis van het disfunctionele gezin, de impact van je ouders. Wanneer je je als kind veilig aan je ouders kan hechten, sta je als volwassenen stabiel en vol vertrouwen in het leven. Je kreeg bestaansrecht, je gevoelens doen ertoe. Dit ideale scenario is vaak echter niet de realiteit. Wanneer je ouders zelf hebben geleerd, van hun ouders, om lastige emoties onder de mat te vegen, kunnen ze hun kinderen zelf niet voldoende coregulatie bieden. Ouders kunnen ook mentale of fysieke problemen hebben die hen in die mate in beslag nemen dat ze emotioneel onvoldoende beschikbaar zijn. Er zijn verschillende scenario’s mogelijk die ouders ervan hebben weerhouden om hun kind de nodige veiligheid te (kunnen) bieden.

Wanneer je veel onveiligheid ervaarde als kind, raak je onveilig gehecht. Je verliest dan eigenlijk de connectie met jezelf, je eigen behoeften, gevoelens en grenzen. Dit kan leiden tot een grote fundamentele eenzaamheid, en een grote onveiligheid.

Van Groningen benadrukt het belang van coregulatie als mogelijke bron van trauma. Je hoeft als kind geen wereldschokkende gebeurtenissen te hebben meegemaakt, opdat er sprake is van trauma. Ook een systematisch gebrek aan coregulatie tijdens je kindertijd is traumatiserend; je wordt dan immers telkens overspoeld wordt door emoties die je niet aankan. Wie als kind geen coregulatie krijgt, en zijn emoties niet vrij kan beleven, heeft nooit geleerd om op een volwassen, mature manier met die emoties om te gaan. Dit leidt tot gevoelens van zinloosheid en leegte. Het is dus essentieel om op een constructieve manier met die emoties te leren omgaan, zo ontwikkel je emotionele intelligentie, en beïnvloed je je levensgeluk. Maar hoe kom je tot heling, hoe verwerk je een trauma? Dit doe je niet door je trauma rationeel te leren een plekje geven. Helen vindt plaats doordat je het gebeurde wezenlijk integreert, vult de auteur aan. Je krijgt er een nieuwe relatie mee. Daarnaast gaat het helingsproces ook over het opdoen van voldoende helende ervaringen.

In een later hoofdstuk gaat de schrijfster dieper in op waarom het jezelf geven van wat je destijds niet kreeg, niet altijd zo evident is: het kan resulteren in een loyaliteitsconflict, waarbij je je jezelf liefde kan ontzeggen, uit liefde voor iemand anders. Deze toxische loyaliteit ontneemt je je recht op eigenheid. Het kan voelen als verraad, het erkennen van de tekortkomingen van je ouders. Dit hoeft echter niet over een schuldvraag te gaan, waarbij je hen beschuldigd. Het gaat eerder om verantwoordelijkheid, waarbij je tegelijk veel van je ouders blijft houden, maar ook toegeeft dat een bepaald gedrag kwetsend of totaal fout was. Zo erken je het slechte, zonder het goede te ontkennen. Zo voeg je je eigen beleving toe aan de geschiedenis, en integreer je die in je levensverhaal.

Daarnaast beschrijft ze de verschillende manieren, en dat zijn er heel wat, waarop we erin slagen om vaak onze eigen ergste vijand te zijn, en dus onveilig zijn bij onszelf. Ook hier worden de meer theoretische delen doorspekt met voorbeelden uit het eigen leven. Ze verwijst bijvoorbeeld naar een stukje uit haar vorige boek over hypersensitiviteit, op een manier die veel herkenning oproept, door figuurlijk van stoel te wisselen met haar beste vriendin, en zich haar reactie af te vragen wanneer het deze beste vriendin was die zichzelf zo vol zelfkritiek uitliet.

Vervolgens passeren de mechanismen die je daarbij een hak kunnen zetten de revue: je innerlijke criticus, toxische schuldgevoelens, gaslighting, pleasen, relationele zelf-sabotage,…. Je blijft vaak onveilig bij jezelf, omdat je oude programma’s blijft gebruiken, de aangeleerde programma’s van vroeger. Door hier bewust mee aan de slag te gaan, verbetert de relatie met jezelf, en wordt je veiliger bij jezelf. Hiervoor is radicale eerlijkheid tegenover jezelf van essentieel belang. Anders lieg je jezelf voor, en werk je jezelf tegen.

Het laatste hoofdstuk geeft weer hoe je je eigen beste vriend kan worden, en start met een korte introductie over de werking van het zenuwstelsel. De auteur haalt ook kort een interview met de Vlaamse arts dr. Swinnen aan, die in zijn praktijk werkt met het activeren en versterken van de zwervende zenuw of nervus vagus, door zijn patiënten te helpen terug naar hun ventrale staat terug te keren, en mensen terug naar een staat van veiligheid te brengen.

Helen van trauma kan verkregen worden door als het ware je eigen ouders te worden. Aangezien het vaak niet mogelijk is om je eigen ouders te veranderen, omdat ze misschien niet meer leven, of niet zo vlot tot verandering aan te zetten zijn, bestaat de oplossing erin om jezelf alsnog te geven wat je als kind gemist hebt. Je gaat dus eigenlijk voor jezelf zorgen zoals je dat verdiend had te krijgen van je eigen ouders, op een feilbare, goed-genoeg wijze. Dit doe je door jezelf je emoties en beleving de erkenning te geven die je daarvoor niet gekregen hebt. Zo geef je jezelf veiligheid en troost. Liefde, geduld, bewegingsruimte en empathie zijn hierbij onontbeerlijk.

𝗪𝗔𝗧 𝗩𝗜𝗡𝗗 𝗜𝗞 𝗘𝗥𝗩𝗔𝗡?

Het boek raakt aan de meest voorkomende thema’s die je als mens in de weg kunnen staan bij je persoonlijke geluk en zingeving. Waar het op het eerste zicht eerder verwarrend kan lijken dat theorie en praktijk door elkaar heen lijken te vloeien, werkt het tegelijk ook verduidelijkend: therapieën en benaderingen die voor de auteur heel helpend waren krijgen daarbij meteen een verdiend plaatsje toebedeeld. Ze gaat de persoonlijke details niet uit de weg, ze schrijft vanuit haar eigen beleving. Zo vertelt ze onder meer hoe het bij haar vroeger misliep, en hoe ze het daarom bewust anders aanpakt bij haar zoontje. Dit vormt mijns inziens dan ook de grote kracht van dit boek: de lezer heeft meteen een inkijk in het leven van de auteur en wordt deelgenoot van de resultaten van haar proces, wat een heel sterk gevoel van verbinding en hoop creëert. Doordat ze zich hiermee zo kwetsbaar durft te tonen, toont ze echter vooral haar kracht. Wat mij betreft had ze daarin gerust nog verder mogen gaan, dit zou het gevoel van authenticiteit enkel nog meer kracht hebben bijgezet.

Het boek voelt als de combinatie van een eigen relaas, met inzichten die veralgemeend kunnen worden naar een breder publiek. Het is duidelijk dat de auteur een soort: ‘Dit hielp mij, dus misschien kan het jou ook wel helpen’- gevoel wil meegeven aan de lezers. Wat mij betreft is ze daar zeker in geslaagd.

Waar het boek voor menig lezer ongetwijfeld de nodige aha-erlebnissen teweegbrengt, blijft de therapeut-lezer mogelijk wel met een klein hongertje achter: iets meer theorie met verwijzing naar onderzoek of onderbouwing ware welkom geweest. Maar ook voor hen is dit boek een waardevol werk, dat moed geeft en inspireert, en waar vlot naar terug te grijpen valt. ‘Dit boek wil een bondgenoot zijn, tot je je eigen bondgenoot bent geworden en het niet langer nodig hebt. Geef het dan gerust aan iemand die het kan gebruiken’. Op dit gebied zou ik haar durven tegenspreken: dit boek gaan veel mensen lang in hun eigen boekenkast willen bewaren.

- Ria Lauwers

'Veilig bij jezelf. Ware verbinding met jezelf en anderen', Fleur van Groningen, Borgerhoff & Lamberigts, € 23.99. Via deze link kan je het boek met 10% korting en gratis verzending aanschaffen, met kortingscode zelfkennis10.