Zoals in veel families, is er in mijn stamboom een
geschiedenis van liefdeloosheid. Er was sprake van uitgesproken schadelijk
gedrag maar het venijn sloop evengoed in subtiliteiten en verbloeming. Er
heerste een bepaalde mentaliteit, die niet in twijfel werd getrokken.
De oorzaak van deze liefdeloosheid was, net als in veel
families, onmacht door trauma. Droevig, maar dat rechtvaardigt het schadelijke
gedrag niet. En zolang het trauma niet werd geheeld, werd dit gedrag
voortgezet. In feite riep de traumawond op deze manier om genezing:
iemand moest ernaar kijken.
Vaak zijn het de gevoeligste familieleden die familietrauma
niet langer kunnen blijven negeren en het daardoor transformeren. Dit kan een
effect hebben op de vorige generaties, maar voorkomt vooral dat de belastende
erfenis nog wordt doorgegeven aan de volgende generatie. In mijn stamboom ben
ik zo iemand. Dat noem ik geen heldenrol, eerder een noodzakelijkheid.
Wat zich op microformaat afspeelde in mijn stamboom, herken
ik in macroformaat in de wereld om me heen. Er is overal veel ongeheeld trauma.
Dat uit zich niet altijd in een karikaturale gemeenheid, zeker zo vaak (of
zelfs meer) in onopvallender toxisch gedrag. Het goede nieuws is dat almaar
meer (gevoelige) mensen de confrontatie met dit trauma aangaan: hevige emoties,
ziekte, depressie en burn-out dwingen hen naar binnen, om daar aan te kijken
wat zich in hun innerlijke roert - niet zelden de psychische bagage en impact
van vorige generaties.
Ook de coronalockdown heeft hiertoe bijgedragen. We gaan
door een periode van extremen, waarbij trauma - en het daaruit voortkomende
gedrag - lijnrecht lijkt te staan tegenover verbinding. Maar niets is minder
waar: dat alles nu zo zichtbaar wordt, is net een uitnodiging tot genezing en
het daaruit voortkomende, onderbouwde mededogen wat tot verbinding leidt.
Verregaand
bagatelliseren
Even terug naar mijn stamboom. Daar kenmerkte de duidelijke liefdeloosheid
zich in fysiek én emotioneel geweld. Er was sprake van agressie en verwaarlozing.
Naast actief daderschap was er ook sprake van passief daderschap: terwijl
sommigen toesloegen, keken anderen juist weg, waardoor het wangedrag zich kon
herhalen.
Intussen worden bepaalde gebeurtenissen wel degelijk als
schadelijk erkend. Maar de subtielere vorm van liefdeloosheid, het onopvallende
giftige gedrag, werd al die tijd niet in twijfel getrokken en onnadenkend
voortgezet en doorgegeven. Dit via veroordelingen, een onbereidheid tot begrip
of acceptatie, afbrekende kritiek, cassante opmerkingen, sarcasme, dominantie,
een gebrek aan verantwoordelijkheidszin of empathie, emotionele chantage en
andere vormen van manipulatie. Bijgevolg heerste er nog steeds een permanente
onveiligheid: ondanks de liefdevolle en vrolijke momenten kon er altijd weer
iets liefdeloos gebeuren.
In mijn stamboom werden bovendien rationele maatstaven
gehanteerd om emoties goed te keuren of te veroordelen. Dit referentiekader was
beïnvloed door de daders uit het verleden: het kon altijd erger, het was
allemaal zo erg niet nu, vergeleken met vroeger, was het eigenlijk wel echt
gebeurd? Deze methode om verregaand te bagatelliseren en emoties weg te
moffelen, loste niets op. Want door een emotie af te doen als flauw of slecht,
verdwijnt ze niet. Ze wordt enkel verdrongen, net als de boodschap die ze
brengt. En zo vervagen de grenzen, met nog meer grensoverschrijdend gedrag tot
gevolg. En met het ontkennen van emoties en grenzen, verdwijnt ook het contact
met de authentieke persoonlijkheid. Familieleden gingen een rol spelen,
ontwikkelden een pseudopersoonlijkheid met het daarbij horende, minder
vervullende leven, en vergaten wie ze diep van binnen werkelijk waren. Ze
durfden niet te voelen, ze hadden het nooit geleerd.
Liefdevol contact
Met dit gedrag ben ik opgegroeid, lange tijd was het dan ook mijn meest
vertrouwde omgangsvorm. Want wat vertrouwd voelt, lijkt veilig en wordt
voortgezet. Ik incasseerde én veroordeelde (mezelf en anderen). Net als mijn
familie was ik niet liefdeloos, maar gedroeg ik me bij momenten liefdeloos,
zonder dit evenwel te beseffen. Inmiddels is deze mentaliteit niet langer de
norm voor mij. Ik heb gekozen voor de weg van de liefde. Ik laat enkel nog mensen dichtbij me komen als ons
contact liefdevol en respectvol is. Dit betekent ook dat ik rigoureus grenzen
stel. Ik wil liefdeloos gedrag benoemen én voorkomen.
Maar beslissen dat je liefdevol wil zijn, is niet genoeg. Je
dient ook te onderzoeken wat er tussen jou en dat beoogde, liefdevolle gedrag
instaat. Wat zorgt ervoor dat je, ondanks je goede voornemens, toch (nog) niet
vanuit mildheid en mededogen kunt reageren? Zijn het niet je eigen geestelijke wonden, die je op een
situatie of een ander mens projecteert? Pijnlijke, opgekropte emoties en
negatieve, beperkende gedachten, voortkomend uit trauma?
Trauma ontstaat wanneer je alleen wordt gelaten met een
onoverkomelijke emotie en daaruit een negatieve interpretatie destilleert. Die
zelfontkennende overtuiging blijf je onbewust herhalen, meen je telkens weer
bevestigd te zien en geef je aan je kinderen door als waarheid. Maar wanneer je
je trauma's onder ogen komt, kan je die denkwijze ontmantelen en datgene wat
tussen jou en het liefdevolle gedrag instaat, zachtmoedig en geduldig (dus zonder
veroordeling) transformeren.
Herkennen en benoemen
Weer naar de macrowereld. Op dit moment worden veel mensen geconfronteerd
met trauma. Met hun eigen trauma’s én het onopgeloste trauma van hun
voorouders, dat onbewust werd doorgegeven. Er zijn veel wonden die om genezing
vragen. Niet om kritiek, niet om het label ‘zwak’ of ‘ziek’, maar om geduld,
empathie en zorgzaamheid. Wie werkelijk liefdevol is voor zichzelf, zal
liefdevol zijn voor anderen. En wie uit de isolatie van de veroordeling stapt,
en zijn authentieke persoonlijkheid
zuurstof geeft, kan zich van daaruit met de authentieke kern van anderen
verbinden.
Om die reden lijkt het me dus zeer belangrijk om niet enkel
uitgesproken liefdeloos, grensoverschrijdend gedrag te herkennen en te
benoemen, maar ook de verantwoordelijkheid te nemen voor de subtiele variant,
die zo makkelijk in onze handelingen en woorden sluipt (denk maar aan de
asociale commentaren op de sociale media), en daarmee de dynamieken tussen ons
en anderen bepaalt.
Het zijn conditioneringen; aangeleerde gedragingen, wat
betekent dat het uiteindelijk ook weer afgeleerd kan worden.
Mijn boek Voelen zonder filter, dat op 31 augustus 2022 bij uitgeverij Borgerhoff &
Lamberigts verscheen, gaat over constructief omgaan met emoties en gedachten,
over de genezing van trauma en familietrauma, en over verbinding maken met je
authentieke zelf en dat van anderen.
